Zəngəzur qəzasının işğalı Azərbaycan tarixində dərin iz buraxan faciəli hadisələrdən biridir. XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində strateji mövqeyinə görə mühüm əhəmiyyət daşıyan bu bölgə Cənubi Qafqazda güclər arasında mübahisə predmetinə çevrilmişdi. Qafqazın geosiyasi xəritəsində Zəngəzur həm Naxçıvan, həm Qarabağ, həm də İrəvanla təmas nöqtəsi idi və bu, onu Rusiya və Ermənistanın işğal planlarında mərkəzi hədəf halına gətirirdi.
1918–1920-ci illərdə bölgədə baş verən hadisələr Zəngəzurun tarixini dəyişdi. Ermənistan silahlı dəstələrinin hücumları nəticəsində kəndlər dağıdıldı, minlərlə azərbaycanlı doğma yurdlarından didərgin salındı. O zaman Azərbaycan hökuməti bölgəyə qoşun göndərsə də, beynəlxalq vəziyyət və daxili gərginlik hərbi müqaviməti çətinləşdirdi. Nəticədə, Zəngəzur Sovet Rusiyasının vasitəçiliyi ilə Ermənistan tərkibinə qatıldı.
Bu işğal təkcə ərazi itkisi deyil, həm də tarixi, mədəni və mənəvi zərbə idi. Zəngəzurun Azərbaycan mədəni irsinin bir hissəsi olan kəndləri, məscidləri və qəbiristanlıqları dağıdıldı. Əhalinin bir hissəsi Naxçıvana və Qarabağa sığındı, bölgənin demoqrafik quruluşu zorla dəyişdirildi.
Bununla belə, Zəngəzur yaddaşlarda silinmədi. Tarixi sənədlər, xalq ədəbiyyatı və nəsillərin xatirələri bu torpağın kimliyini yaşatdı. Zəngəzurun işğalı Azərbaycanın dövlət yaddaşında ədalətsizliyin simvolu kimi qaldı və bu gün də milli birliyin, torpaq sevgisinin ifadəsi olaraq xatırlanır.
YAP Xəzər rayon təşkilatının fəalı,
Gülsüm Kərimova
