Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında ikitərəfli münasibətlər uzun və mürəkkəb tarixi, mədəni və coğrafi əsaslara söykənir. Hər iki dövlət ortaq sərhədə, dərin dini və etnik bağlara malik olmaqla yanaşı, regionda mühüm geosiyasi maraqlara sahibdir. Müxtəlif dövrlərdə münasibətlərdə enişli-yoxuşlu mərhələlər yaşansa da, tərəflər zaman-zaman əməkdaşlığın genişləndirilməsinə dair qarşılıqlı istəklər nümayiş etdirmişlər.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra İran ilk tanıyan dövlətlərdən biri olmuşdur. Bu, diplomatik münasibətlərin formalaşmasına zəmin yaratmış, siyasi və iqtisadi əlaqələrin qurulmasına yol açmışdır. Lakin münasibətlərin inkişafında zaman-zaman müxtəlif siyasi və ideoloji fərqliliklər, xüsusilə də İranın Ermənistanla olan yaxın münasibətləri müəyyən gərginliklərə səbəb olmuşdur. Bu, Azərbaycanın ictimai rəyində də narazılıqlara səbəb olur və ikitərəfli əlaqələrə mənfi təsir göstərir.
Bununla yanaşı, İranla Azərbaycan arasında enerji, ticarət, nəqliyyat və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlıq imkanları genişdir. İki ölkə arasında müxtəlif vaxtlarda imzalanmış sənədlər və razılaşmalar birgə layihələrin həyata keçirilməsinə şərait yaradıb. Xüsusilə, Xəzər dənizində enerji resurslarının istifadəsi, elektrik enerjisinin mübadiləsi və nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması kimi sahələrdə qarşılıqlı maraqlar mövcuddur. Azərbaycan İranla birgə “Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi” layihəsində də fəal iştirak edir, bu isə regionun iqtisadi potensialının artırılmasına töhfə verə bilər. Azərbaycan və İran arasında iqtisadi əlaqələr xüsusilə diqqətəlayiqdir. Ticarət dövriyyəsinin artması, sərhəd ticarətinin təşviqi və birgə sənaye zonalarının yaradılması bu sahədə irəliləyişin göstəricisidir. Eyni zamanda, nəqliyyat və tranzit sahəsində əməkdaşlıq region üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi bu baxımdan hər iki ölkənin maraqlarına cavab verir və daha geniş coğrafiyada inteqrasiyaya imkan yaradır. Cənab Prezident qəbul edilmiş qərarların iki ölkə arasında əlaqələri uzun illər bundan sonra yüksələn xətlə aparacağına əminliyini ifadə edib: “Biz bu gün təbii olaraq üçtərəfli əməkdaşlıq layihələrini geniş müzakirə etdik. Onların arasında təbii olaraq Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi xüsusi yer tutur. Bu layihə bu layihədə iştirak edən bütün ölkələrə çox böyük səmərə gətirəcək. Azərbaycan öz ərazisində bu nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti üçün bütün lazımi infrastruktur layihələrini həyata keçirib. Hazırda biz, sadəcə olaraq, artacaq yükləri nəzərə alaraq öz nəqliyyat imkanlarımızı və infrastrukturumuzu genişləndiririk. İstər dəniz limanı olsun, dəmir yolu olsun, avtomobil nəqliyyatı olsun – bütün bu istiqamətlər üzrə gözlənilən böyük yük həcmlərini qəbul etmək və ötürmək üçün biz böyük sərmayə qoyuluşu layihələrinə başlamışıq”.
Mədəni sahədə də əməkdaşlıq unudulmamalıdır. İki ölkənin ortaq dini və tarixi irsi, xüsusilə də çoxsaylı azərbaycanlıların İran ərazisində yaşaması, humanitar əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə təkan verir. Bu baxımdan qarşılıqlı səfərlər, mədəni tədbirlər və təhsil proqramları da önəmli rol oynayır.
Son illərdə iki ölkə arasında sərhəd təhlükəsizliyi və regional sabitlik mövzularında da əməkdaşlıq zərurəti ön plana çıxmışdır. Azərbaycanın 2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra bölgədə dəyişən geosiyasi reallıqlar fonunda İranla münasibətlərdə yeni mərhələ yaranmışdır. İranın sərhədlərin dəyişməzliyi ilə bağlı bəyanatları və Azərbaycanın suverenliyinə hörmət göstərməsi münasibətlərin sabitləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətli olmuşdur. Bununla belə, bəzi hallarda sərhədboyu hərbi təlimlər və qarşılıqlı bəyanatlar da gərginliyin artmasına səbəb ola bilmişdir.
Nəticə etibarilə Azərbaycan və İran arasında münasibətlər çoxşaxəli və kompleks xarakter daşıyır. Hər iki ölkə ortaq maraqları nəzərə alaraq dialoqu davam etdirməyə və əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə çalışır. Qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsi və anlaşılmazlıqların diplomatik yollarla həlli gələcək münasibətlərin davamlı və konstruktiv olmasına töhfə verə bilər.
Aida Əliyeva
YAP Xəzər rayon təşkilatının məsləhətçisi
