Azərbaycanlıların indiki Ermənistana qayıtması yalnız humanitar məsələ deyil — bu, həm də regionda davamlı sülh və qarşılıqlı etimadın bərpası üçün əhəmiyyətli imkandır. Tarixi ədalətin təmin olunması, məcburi köçkünlərin və onların nəvələrinin doğma torpaqlara qayıtmaq hüququ beynəlxalq norma və insan hüquqları prinsipinə söykənir; bu proses sivil, qanuni və şəffaf şəkildə həyata keçirilməlidir. Əlaqələrin normallaşdırılması üzrə danışıqlar və razılaşmalar iki dövlət arasında etimad yaratmaq üçün əsas platformadır.
Buna baxmayaraq, belə qayıdışlar Ermənistanda yaşayan və ya oranın gələcək taleyi ilə bağlı narahatlıq duyan insanlar üçün qorxu mənbəyi olmamalıdır. Əksinə, dövlətlər arasında hüquqi və praktik zəmanətlər — vətəndaşların təhlükəsizliyi, mənzil-mənfəət hüquqlarının qorunması, məhkəmə və inzibati mexanizmlər — sülhün davamlılığını təmin edəcək. Beynəlxalq icma və müstəqil qurumların müşahidə və dəstəyi bu prosesə əlavə etibarlılıq gətirə bilər; belə mexanizmlər keçid dövrlərində tərəflərin narahatlıqlarını azaltmağa kömək edir.
Tarixi son illərdə baş verən hadisələr və geniş miqyaslı köçlər qarşılıqlı inamın olmamasının nə dərəcədə zərərli olduğunu göstərdi; buna görə də geri dönüşlər planlı, mərhələli və qarşılıqlı hörmət əsasında olmalıdır. Hər iki toplumun hüquqlarının eyni dərəcədə tanınması, azlıqların qorunması və mədəni irsin saxlanılması səyləri gərginliyi azaltmaq üçün vacibdir. Üstəlik, iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması, sərhəd təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və regional inteqrasiyanın gücləndirilməsi insanları bir-birinə daha yaxınlaşdıracaq real faydalar yaradar.
Nəticə olaraq, qayıdışlar qorxu yox, ədalətli və davamlı həll üçün addım olmalıdır — bunun üçün siyasi iradə, hüquqi zəmanətlər və geniş ictimai dialoq lazımdır. Dövlətlər və cəmiyyətlər bu prosesə açıq, şəffaf və məsuliyyətli yanaşarsa, həm Azərbaycanlıların hüquqları, həm də Ermənistanda yaşayan insanların təhlükəsizliyi təmin olunar. Sonda əsas məqsəd birgə yaşamaq üçün şərtlər yaratmaqdır — bunu qorxu əsasında yox, gələcəyə inamla etmək mümkündür.
Xəyal Rzazadə,
YAP Xəzər rayon təşkilatının fəalı
