Xocalı soyqırımı bu gün və gələcək nəsillər üçün yalnız bir kədərli tarix deyil həm də insanlıq adına bir dərsdir

Xocalı Soyqırımı, Azərbaycanın müstəqillik tarixində ən ağrılı, ən unudulmaz hadisələrdən biridir. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistanın silahlı qüvvələrinin Xocalıya etdiyi amansız hücum, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, dünya tarixində də faciəvi bir səhifə olaraq qalır. Bu soyqırımı, təkcə azərbaycanlılara qarşı deyil, bəşəriyyətə qarşı törədilmiş bir cinayət kimi qiymətləndirilməlidir. Xocalı, milli və beynəlxalq hüququn, insanlıq dəyərlərinin və əxlaqın pozulması ilə baş verən bir faciədir. Bu məqalədə Xocalı Soyqırımının tarixi, səbəbləri, nəticələri və beynəlxalq aləmdəki əks-sədaları detallı şəkildə araşdırılacaq. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycanın Ermənistanla arasındakı sərhədlərdə ciddi qarşıdurmalara və silahlı münaqişəyə səbəb olmuşdur. Xocalı şəhəri Dağlıq Qarabağda strateji əhəmiyyətə malik bir yer idi. Bu şəhər, həm yerli əhali, həm də oraya yaxın ərazilərdəki kəndlər üçün mühüm bir yaşayış mərkəzi olaraq böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması ilə daha da gərginləşmiş, Ermənistanın Azərbaycanın ərazilərini işğal etməsi ilə nəticələnmişdir. Bu münaqişə fonunda, Xocalı bir neçə dəfə silahlı hücuma məruz qalmış və 1992-ci ilin fevral ayında Ermənistanın silahlı qüvvələri və Dağlıq Qarabağdakı erməni separatçıları tərəfindən mühasirəyə alınmışdır. Xocalı şəhəri, həmin dövrün ən mühim strateji nöqtələrindən biri olaraq ermənilər tərəfindən hədəf seçilmişdir. Xocalı, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin mərkəzinə çox yaxın idi, buna görə də erməni qüvvələri bu şəhəri ələ keçirməyi və burada yaşayan insanları məhv etməyi məqsəd qoymuşdular. Xocalıya edilən hücum, yalnız hərbi bir əməliyyat deyil, həm də sistemli şəkildə həyata keçirilmiş bir soyqırımı idi. Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, Xocalıya hücum edən erməni qüvvələri və Dağlıq Qarabağdakı erməni separatçıları, şəhəri tamamilə mühasirəyə almış və hər tərəfdən atəşə tutmuşdular. Bu hücum nəticəsində 613 nəfər azərbaycanlı vəhşicəsinə öldürülmüşdür. Onların arasında 63 uşaq, 106 qadın, 70 yaşlı şəxs və digər dinc sakinlər vardı. Həmin gecə, şəhər əhalisinin bir çoxu qaçmağa çalışmış, lakin çox azı sağ qalabilmişdir. Xocalı soyqırımı, yalnız kütləvi öldürmə ilə məhdudlaşmır. Hücum zamanı yüzlərlə insan təhqir edilmiş, işgəncələrə məruz qalmış və qeyri-insani şəkildə öldürülmüşdür. Xocalı sakinləri, erməni qüvvələrinin amansız hücumlarından qaçaraq, ətrafdakı dağlara və meşələrə sığınıblar. Ancaq qaçan insanların əksəriyyəti ya donaraq, ya da atəş açılaraq öldürülmüşdür. Xocalıdan qaçanların bir çoxu da ağır fiziki və psixoloji travmalarla dolu bir vəziyyətdə sağ qalmağa çalışmışdır. Xocalıda baş verən soyqırımın tərkibindəki qeyri-insani hərəkətlərə nəzər saldıqda, bu faciənin əslində nə qədər qəddar və vəhşi olduğunu bir daha anlamaq mümkündür. Xocalıda, insanların üzərində zorakılıq edilmiş, bəzilərinin üzləri dərisinin altına qədər yandırılmış, başları kəsilmiş və bədənləri digər amansız şəkildə zədələnmişdir. Bu, təkcə bir hərbi əməliyyat deyil, həm də insanların şəxsiyyətinə qarşı törədilmiş ciddi bir təhqir idi. Xocalı Soyqırımı beynəlxalq aləmdə ilk başlarda əhəmiyyətli dərəcədə diqqətdən qaçdı. Bir çox beynəlxalq təşkilatlar və ölkələr, Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğal etməsi və Xocalıdakı soyqırımı ilə bağlı susdular. Ancaq zaman keçdikcə, Azərbaycan dövləti bu faciəni dünya ictimaiyyətinə tanıtmağa başladıqca, bir çox ölkələr və təşkilatlar bu faciəni tanımağa başladılar. Türkiyə, Pakistan, Bosniya-Herseqovina və digər ölkələr Xocalı Soyqırımını tanıyaraq, beynəlxalq təşkilatları bu məsələyə diqqət yetirməyə çağırdılar. 2015-ci ildə isə, Xocalı Soyqırımı ilə bağlı ilk dəfə Avropa Parlamentində açıq müzakirələr keçirildi və burada Xocalı soyqırımı bir insanlıq cinayəti kimi tanındı. Xocalı Soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanınması, bir tərəfdən Azərbaycanın haqq işinin müdafiəsi, digər tərəfdən isə insanlıq hüquqlarının qorunmasına yönəlik mühüm bir addım oldu. Həmçinin, bu soyqırımın tanınması, gələcəkdə belə faciələrin qarşısının alınması üçün daha güclü beynəlxalq hüquq müstəvisində tədbirlərin görülməsinə ehtiyac olduğunu göstərdi. Xocalı Soyqırımı, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün dünya üçün böyük dərslər verən bir hadisədir. Bu faciə göstərdi ki, hər hansı bir xalqın və ya etnik qrupun hüquqları pozulursa, buna qarşı dünya birliyi effektiv mübarizə aparmalıdır. Soyqırımlarının qarşısını almaq üçün beynəlxalq aləmdə daha güclü hüquqi mexanizmlər və müvafiq qanunvericilik olmalıdır. Xocalı, eyni zamanda bəşəriyyətin gələcəyini qorumaq məqsədilə xalqlar arasında daha çox əməkdaşlıq və sülhün təmin edilməsinin vacibliyini vurğulayan bir dərsdir. Bu faciə həm də dünya xalqlarına göstərdi ki, insanlıq hüquqlarının pozulmasına göz yummamaq və buna qarşı effektiv tədbirlər görmək hər bir ölkənin və insanın vəzifəsidir. Xocalı Soyqırımı, Azərbaycanın yaddaşında və dünyada heç vaxt silinməyəcək bir iz qoymuşdur. Bu faciə, təkcə Azərbaycanın deyil, bütün bəşəriyyətin travmasıdır. Xocalı, hər bir soyqırımının qarşısının alınması üçün güclü hüquqi və diplomatik tədbirlərin alınması gərəkdiyini göstərən bir simvoldur. Xocalı soyqırımı, bu gün və gələcək nəsillər üçün yalnız bir kədərli tarix deyil, həm də insanlıq adına bir dərsdir. Xocalı soyqırımının tanınması, yalnız hüquqi və diplomatik müstəvidə deyil, həm də tarix boyunca unudulmaz bir ədalət tələbidir. Hər bir insanın və xalqın haqqının qorunması, bəşəriyyətin gələcəyini təmin etmək məqsədilə bir məsuliyyət daşıyır.
Murad Zeynalov,
Yap-ın gənc fəalı